Kurs SteMi - Lekcja 08 - powrót po długiej przerwie
Ufff... Dużo czasu upłynęło od ostatniej lekcji. Przeszły wakacje. Czyżby to już 5 miesięcy???
Przeszedłem atak awersji, z którego w komentarzu nawet się zwierzyłem, ale w końcu udało mi się dokończyć opisy do ilustracji, które postanowiłem umieścić w tej lekcji. Z jednej strony jest tego bardzo dużo, z drugiej strony przecież nie wyczerpuje to tematu. Nie pokazałem wszystkich możliwych połączeń spółgłosek, tworzących grupy spółgłoskowe, a jedynie te, które, jak sądzę, występują najczęściej. Więcej będzie w następnych lekcjach. W sumie połączeń spółgłoskowych w języku polskim jest zapewne ponad 1024, więc opisywanie wszystkich mija się z celem. Mam tylko nadzieję, że pojawią się w przykładach, a idea łączenia znaków: jeden za drugim, jest i tak jasna.
W tej lekcji przypomnę i wrzucę trochę nowych fiksów i znaczników, czyli ustalonych sposobów zapisu różnych gramatycznych i słowotwórczych form oraz pewne skróty-znaczki dla często używanych słów.
Oto kolejna paczka, podobna do tej powyżej, z tym, ze oparta o literę K. Pierwszy znak: litera K najczęściej samotnie oznaczać będzie potakiwanie. Przypomnę, że będąc znacznikiem jest jednocześnie fiksem, zatem można go używać też jako uzupełnienie innych wyrazów, choć oczywiście zależy to od odwagi piszącego, bowiem więcej wyrazów przypomina mi się z fiksem TAKT niż TAK. W związku z powyższym, litera K postawiona koło wyrazu znaczyć może również KA, jeżeli komuś nie chce się pisać całej sylaby KA.
Dalej grupa SK. W różnych okolicznościach może zostać zastosowana jako -SEK (np. gło+sek, wio+sek).
Klamrami ujęta grupa WK. Jako fiks przybiera brzmienie WEK. Odważniejsi i bardziej wprawni bez problemu mogą użyć tego także (szczególnie w końcówkach) w brzmieniu -WIEK/WIAK/WIK. Jednak tylko pod warunkiem, że nie obawiamy się o czytelność stenogramu.
Teraz zaczynają się bardzo często używane grupy.
Najpierw grupa TK. Jako fiks używana też dla oddania brzmień TEK, TAK, TUK, ale też DEK, DAK, DUK. Odważniejsi również mogą użyć tego jako fiksu TYK (np. przytyk, wtyk etc.).
Grupa KT. Jak wykazałem wyżej, łatwo jej używać, szczególnie w końcówkach, dla oddania fiksów KIET, KAT, KUT i tym podobnych (przykład dla KUT przychodzi mi do głowy tylko jeden, ale zawsze ;-), a to dlatego, że słowo skutek zapisałbym raczej jak sk+tk, ew. sku+tk).
Grupa KW, podobnie jak poprzednie, łatwo daje się zastosować dla fiksów KÓW, KOW, KIEW, KAW. Znowu, najczytelniej w końcówkach wyrazów.
Z trzech wyżej opisanych grup powstają grupy bardziej złożone - język polska bardzo złożona i trudna jest.
I tak najpierw mamy STK (ciastkarnia), która odpowiada też fiksom STEK i STYK (np. fotoplastykon, stek, mastyk, ciastek).
Przykłady może dość chaotyczne, ale ćwiczebnie przyjrzyjmy się grupie STKW, która rozwija ideę grup STK, KW i TKW: styków, mistyków, scholastyków, etc.
Grupy TKW i TKT - wymagają odwagi, ale dają się zastosować. Pierwsza - nie przychodzą mi do głowy liczne przykłady, jedynie tykwa, tkwi, rzodkiew. Gdybyśmy wyżej podane przykłady chcieli odmieniać przez przypadki, mamy obsługę Dopełniacza: tykw, wiatyków, Bartków, przypadków, etc.
W przypadku drugiej (TKT) wybór jest większy, byle pamiętać o czytelności stenogramu. W miarę wprawy liczba wyrazów i zastosowań się rozszerzy: tektura, dyktafon, werdykt, taktowny, etc.
KRW dość łatwo rozszyfrować: krwawy, krew (a zatem SKRW+bezok. = skrwawić). W wyjątkowych wypadkach (niepełnoletni, pochować notatki) nada się świetnie na zapisanie słowa, które znaczy... przecinek.
Grupa KRT jest fiksem dla KRYT, KRET, czyli krytyka, kret, kretyn, etc. Nie sądzę, że znajdzie się odważny, który spróbuje użyć tego dla oddania brzmienia KRĘT, choć ja kiedyś spróbuję (wykręt, zakręt, wkręt, krętacz, etc.). Za to bez wielkiej odwagi można tego użyć dla oddania brzmienia KART: karty, kartofel, kartacz, etc.
I dotarliśmy do bogatej w znaczenia grupy KR. Podobnie do wcześniej opisanej grupy TR opiekuje się ona licznymi wyrazami pochodzenia obcego określającymi najczęściej wykonawców czynności, a zatem jest fiksem dla KIER, KAR, KARZ, a także, choć rzadko, dla KIERZ (np. alkierz): lakier, lakiernik, piekarnia, piekarz, lekarz, ale też, czemu nie, karaś, kara, karb etc. Specyficzną formą tej grupy jest fiks GR, który w podobny sposób oddaje brzmienia dźwięczne, odpowiednie, zatem nie wymaga oddzielnego opisu: sztygar, cygaro, garnitur, garnizon, etc.
Grupę SKR pokazałem dla uzupełnienia, tzn. podobnie jak z grupą STR, tak i tu SK i KR łączą się, gdy to konieczne: skrwawić.
Przechodzimy do nowej grupy z brzmieniem SZK, która, oprócz mnóstwa własnych zastosowań, jest też fiksem dla -SZEK, -SZYK, -SZAK: szkapa, szklarz, szkoda, ale też wierszyk, szyszak i w nazwach własnych Wojcieszek, Kubaszak, etc.. Nie zalecałbym używania tych fiksów w prefiksach, bo może ucierpieć czytelność.
Grupa SZKA, zasygnalizowana wcześniej, kolorem połączona z {CZKA} nie wymaga chyba objaśnień: zwyżka, myszka, praczka, czkawka, etc. Tu należy pamiętać, że grupa CZKA działa na podobnej zasadzie jako fiks dla brzmień sufiksów takich jak -CZEK, -CZYK, -CZAK (garczek, smaczek, haczyk, walczyk ale też w nazwach własnych jak Adamczak, Kaźmierczak, choć nazw własnych czasem lepiej nie skracać). Podobnie jak wyżej, dla dobra czytelności nie zalecam używać tego w prefiksach ani w sylabach akcentowanych (czako, czekolada).
Ostatni zespół znaków oddających dźwięki poświęcamy grupie spółgłoskowej ŚK. Oczywiście trudno mi sobie przypomnieć inne przykłady niż Kaśka i Baśka, ale grupa ta jest fiksem dla brzmienia SIK (kwadransik, wąsik, etc.). Sam, kiedy muszę napisać sikawka, posikał etc. wolę jednak trochę oszukać i napisać -SIKA- tak, jak na przykładzie. Czytelność zawsze na pierwszym miejscu.
Choć w lekcji tej nie wyczerpię tematu fiksów, to przecież będzie ich sporo. Zmieniamy trochę temat i łączymy S ze zmiękczonymi spółgłoskami. A to aby pokazać różnicę w sposobie pisania.
Grupa PS łatwa do zastosowania: psy, psychologia, greps etc.
Grupa PIS to nie nazwa partii (którą napiszemy literkami stawianymi oddzielnie), tylko zapis, pizgnąć, wypisać, pistolet etc.
Odpowiednio KS dla np. Ksawery, Ksantypa, a KIS, no, nie wiem dla czego...
Wreszcie HIS, bo mamy słowa takie jak histeria, historia, choć samo HIS nie ma w języku polskim zastosowania innego, jak dla obcojęzycznych nazw własnych (Merchis) - ale analogia jest prosta.
Zatem, jeżeli samo HIS komuś nie wystarczy, szczególny przypadek to HIST.
Dotychczas ukazały się lekcje:
01 02 0201 03 04 05 06 0601 07
Przeszedłem atak awersji, z którego w komentarzu nawet się zwierzyłem, ale w końcu udało mi się dokończyć opisy do ilustracji, które postanowiłem umieścić w tej lekcji. Z jednej strony jest tego bardzo dużo, z drugiej strony przecież nie wyczerpuje to tematu. Nie pokazałem wszystkich możliwych połączeń spółgłosek, tworzących grupy spółgłoskowe, a jedynie te, które, jak sądzę, występują najczęściej. Więcej będzie w następnych lekcjach. W sumie połączeń spółgłoskowych w języku polskim jest zapewne ponad 1024, więc opisywanie wszystkich mija się z celem. Mam tylko nadzieję, że pojawią się w przykładach, a idea łączenia znaków: jeden za drugim, jest i tak jasna.
W tej lekcji przypomnę i wrzucę trochę nowych fiksów i znaczników, czyli ustalonych sposobów zapisu różnych gramatycznych i słowotwórczych form oraz pewne skróty-znaczki dla często używanych słów.
 |
| Trochę fiksów i znaczników: |
Trochę do przypomnienia, wiele nowych. Zastanawiam się, czy wykład jest jeszcze zrozumiały? No, bo dla mnie jest. Ale czy dla Was?
Pierwsza uwaga: Znaki pokazane niżej, prawie wszystkie, mają swoje odpowiedniki dla głosek dźwięcznych. Zawiłości polskiej ortografii każą mieszać zapis znaków dźwięcznych i bezdźwięcznych. W przypadku stenografii panuje tu duża dowolność, ale wyciągamy z tego wielkie korzyści.
 |
| { PO/PO- } { POD/POD- } SPO- SPOD { -POW/PÓW/PIÓW- } -SPÓW/SPOW- PÓWKA SPÓWKA Prawo Sprawa Prawda SPRD-wolny symbol -PIERW/PRYW/PROW/PRAW- -SPRYW/SPROW/SPRAW- |
Na początek najpopularniejszy chyba fiks, czyli PO. Zwykle oznacza, że coś-po-czymś (łac. post), ale w tym wypadku swobodnie można go adaptować do każdego wystąpienia sylaby PO (przy+po+ra). Podobnie (pod+bnie) rzecz się ma z POD. Takoż można przysposobić (przy+sposób+bezok.) fiks SPO. I tak dalej.
Dalej występuje znak SPRD - wolny symbol, czyli, choć jest atrakcyjny, nie dochrapał się jeszcze własnego znaczenia. Jeżeli ktoś ma propozycję, to zapraszam. Może podstawić go pod SPRZED?
Grupa PW, która w języku polskim nie występuje samodzielnie, ale oddaje fiksy POW, PÓW, PUF, PIÓW, a dla odważnych nawet PIEW, PAW, etc. np. powieść, zakupów, pufiasty, gapiów, piewca, pawian.
Odpowiednio dla języka polskiego głoska S- dołącza do grupy tworząc SPW, również niesamodzielny, ale oddający brzmienia fiksów SPÓW, SPOW, a dla odważnych
Znacznik "Prawo", po dodaniu końcówki -OŚĆ stanie się "prawością". Znacznik "Sprawa" po dodaniu końcówki -OŚĆ stanie się "sprawiedliwością". Znacznik "Prawda" można uzupełnić o końcówkę -WY i otrzymać słowo "prawdziwy".
 |
| -TO- -STO-/Stan STO -TW/TYW/TÓW/TEW/TAW/TOW/etc.- -STW/STÓW/STEW/STAW/etc.- -TWO -STWO/CTWO/ŃSTWO/JSTWO/etc. TET/TYT/DYT/etc. -SZT-/Sztuk/Sztuka -TWAK/TEWK- czyli -TEWKA/TYWKA/TÓWKA/-KTÓWKA/TAWKA -STAWKA/STYWKA/STÓWKA/STEWKA TER/TAR/TARZetc. DAR/DARZ/DER/DERZ/etc. -WT/WET -TRW/TRAW/TREW/DREW/DRAW/etc. WRT=WROT/WRÓT/WERT/WIERT |
Podobnie jak PO, literę T można używać jako fiksu -TO-. O ile komu to pasuje. Grupę spółgłoskową -ST- używamy też jako znacznika słowa "stan".
Na niebiesko pokazana jest seria fiksów TW. Mam wrażenie, że już o nich było, ale na wszelki wypadek powtórzę: przede wszystkim na końcu wyrazu. Ale - wolność obowiązuje. Moim zdaniem sprawdzi się to na końcu wyrazu, tym bardziej, że nie ma chyba zbyt wielu wyrazów zaczynających się na sylaby zawierające T+W (np. TOWAR - akurat dla szybkości zalecam pisać go po prostu przez TWR). -TWO i -STWO to intensywnie używana końcówka generująca tzw. rzeczowniki odimienne. Przy mniejszej wprawie zalecam posługiwanie się fiksem -STWO. Po dojściu do biegłości w odczytywaniu stenogramu można zarzucić pisanie pętelki (o ile komu to przeszkadza) i wszystkie rodzaje końcówki (-stwo,-ństwo,-jstwo,-rstwo etc.) pisać przy pomocy fiksu -TWO.
A teraz pułapka: te dwa brzuszki na czerwono to grupa TT, której używać można swobodnie do oddania sylaby T/DVT/D (czyli T/D+samogłoska+T/D), szczególnie w końcówkach. Dotyczy to całej rodziny wyrazów pochodzenia obcego. Przy czym grupy DD ewentualnie możemy oznaczyć przez zmniejszenie tego znaku (ale niekoniecznie). Przykłady słów to dla sufiksów kredyt, kastet, kwartet, etc. Z afiksów mamy syntetyk (syn+TT+k) i dalej wszelkie "tetyki" jak perypatetyk, estetyka, dietetyk etc. Użycie w prefiksach pokazują przykłady dedykacji (dd+kacja), dydaktyki (dd+kt+yka), tetyki, tetryk etc.
Uff, dalej mamy niebieską grupę SZT, która znajdzie zastosowanie np. podczas pisania listy zakupów. Istotne i do zapamiętania, że można jej używać dla oddania też grupy CZT (np. poczta), która jest tak rzadka, że aż szkoda czasu ją omawiać, a i tworzyć dla niej osobny fiks, choć łatwo się domyślić, jak by wyglądał.
Fiks TWK sam z siebie wiele nie będzie znaczył, ale kiedy wciśnie się do niego jakąś samogłoskę, to od razu mamy mnóstwo różnych końcówek. Zapamiętajmy, że słowo aktówka pisze się a+TWK+a, na tej samej zasadzie, jak traktor to tra+TR.
Zagadnienie tworzenia rzeczowników oznaczających wykonawcę czynności przy pomocy obcej końcówki -TER, -DER itp. zaakcentowałem pisząc tutaj grupy TR i DR, gdyż nieco szerzej napisałem o tym >>tu<< i >>tu<<. Specyficzną formą jest nie pokazana tu grupa STR, gdzie zastosowanie grup ST i TR może się łączyć, a poza tym jest to oczywiste: klaster, sterownik, strażnik, sterowanie, starter, etc.
Grupa WT nie jest zbyt często wykorzystywana, ale akurat w takich wyrazach, że szkoda, aby jej nie było: wtorek, weterynarz, powtórka, serwetka etc.
Dwie ostatnie grupy powyżej to TRW i WRT.
W przypadku TRW widać mnóstwo przykładów. Odpowiada ona, szczególnie na końcu wyrazu (na początku też!), fiksom TROF-, -TRAF-, -TRAW-, TREF-, TRUF-, TRUW-, -TRÓW, np. trofeum, utrafił, wytrawił, trefny, trufle, truwerzy, wiatrów, etc. W celach ćwiczebnych wyobraźmy sobie, jak by wyglądała grupa STRW, np. strwonić.
Grupa WRT może, ale nie musi mieć zastosowanie. Z całą pewnością można go użyć do zapisania -WRÓT- i -WROT-, np. przewrót, wywrotka, powrotny etc., ale też dla -WIERT-, np. odwiert, wiertarka, albo WERT (wertykalny - tu allograficznie z T pisanym w drugą stronę WRTK+a)
 |
| Tak -SK/SEK- {-WK/WEK-} -TK/TEK/TAK/TUK/DEK/DAK/DUK/etc.- -KT/KIET/KAT/KUT/etc. -KW/KÓW/KIEW/KAW/etc.- -STK/STEK/STYK/etc. -STKW/STKÓW/etc.- -TKW/TYKW/etc.- -TKT/TAKT/DEKT/etc.- -KRW/hmm.../etc.- -KRT/KRYT/KRET- -KR/KAR/KARZ/KIER/KIERZ/etc.- -SKR/SKIER/SKARZ/etc.- -SZK/SZEK/SZYK/etc. -SZKA- -{CZKA/CZKA}- -ŚKA- -SIK- -SIKA- |
Dalej grupa SK. W różnych okolicznościach może zostać zastosowana jako -SEK (np. gło+sek, wio+sek).
Klamrami ujęta grupa WK. Jako fiks przybiera brzmienie WEK. Odważniejsi i bardziej wprawni bez problemu mogą użyć tego także (szczególnie w końcówkach) w brzmieniu -WIEK/WIAK/WIK. Jednak tylko pod warunkiem, że nie obawiamy się o czytelność stenogramu.
Teraz zaczynają się bardzo często używane grupy.
Najpierw grupa TK. Jako fiks używana też dla oddania brzmień TEK, TAK, TUK, ale też DEK, DAK, DUK. Odważniejsi również mogą użyć tego jako fiksu TYK (np. przytyk, wtyk etc.).
Grupa KT. Jak wykazałem wyżej, łatwo jej używać, szczególnie w końcówkach, dla oddania fiksów KIET, KAT, KUT i tym podobnych (przykład dla KUT przychodzi mi do głowy tylko jeden, ale zawsze ;-), a to dlatego, że słowo skutek zapisałbym raczej jak sk+tk, ew. sku+tk).
Grupa KW, podobnie jak poprzednie, łatwo daje się zastosować dla fiksów KÓW, KOW, KIEW, KAW. Znowu, najczytelniej w końcówkach wyrazów.
Z trzech wyżej opisanych grup powstają grupy bardziej złożone - język polska bardzo złożona i trudna jest.
I tak najpierw mamy STK (ciastkarnia), która odpowiada też fiksom STEK i STYK (np. fotoplastykon, stek, mastyk, ciastek).
Przykłady może dość chaotyczne, ale ćwiczebnie przyjrzyjmy się grupie STKW, która rozwija ideę grup STK, KW i TKW: styków, mistyków, scholastyków, etc.
Grupy TKW i TKT - wymagają odwagi, ale dają się zastosować. Pierwsza - nie przychodzą mi do głowy liczne przykłady, jedynie tykwa, tkwi, rzodkiew. Gdybyśmy wyżej podane przykłady chcieli odmieniać przez przypadki, mamy obsługę Dopełniacza: tykw, wiatyków, Bartków, przypadków, etc.
W przypadku drugiej (TKT) wybór jest większy, byle pamiętać o czytelności stenogramu. W miarę wprawy liczba wyrazów i zastosowań się rozszerzy: tektura, dyktafon, werdykt, taktowny, etc.
KRW dość łatwo rozszyfrować: krwawy, krew (a zatem SKRW+bezok. = skrwawić). W wyjątkowych wypadkach (niepełnoletni, pochować notatki) nada się świetnie na zapisanie słowa, które znaczy... przecinek.
Grupa KRT jest fiksem dla KRYT, KRET, czyli krytyka, kret, kretyn, etc. Nie sądzę, że znajdzie się odważny, który spróbuje użyć tego dla oddania brzmienia KRĘT, choć ja kiedyś spróbuję (wykręt, zakręt, wkręt, krętacz, etc.). Za to bez wielkiej odwagi można tego użyć dla oddania brzmienia KART: karty, kartofel, kartacz, etc.
I dotarliśmy do bogatej w znaczenia grupy KR. Podobnie do wcześniej opisanej grupy TR opiekuje się ona licznymi wyrazami pochodzenia obcego określającymi najczęściej wykonawców czynności, a zatem jest fiksem dla KIER, KAR, KARZ, a także, choć rzadko, dla KIERZ (np. alkierz): lakier, lakiernik, piekarnia, piekarz, lekarz, ale też, czemu nie, karaś, kara, karb etc. Specyficzną formą tej grupy jest fiks GR, który w podobny sposób oddaje brzmienia dźwięczne, odpowiednie, zatem nie wymaga oddzielnego opisu: sztygar, cygaro, garnitur, garnizon, etc.
Grupę SKR pokazałem dla uzupełnienia, tzn. podobnie jak z grupą STR, tak i tu SK i KR łączą się, gdy to konieczne: skrwawić.
Przechodzimy do nowej grupy z brzmieniem SZK, która, oprócz mnóstwa własnych zastosowań, jest też fiksem dla -SZEK, -SZYK, -SZAK: szkapa, szklarz, szkoda, ale też wierszyk, szyszak i w nazwach własnych Wojcieszek, Kubaszak, etc.. Nie zalecałbym używania tych fiksów w prefiksach, bo może ucierpieć czytelność.
Grupa SZKA, zasygnalizowana wcześniej, kolorem połączona z {CZKA} nie wymaga chyba objaśnień: zwyżka, myszka, praczka, czkawka, etc. Tu należy pamiętać, że grupa CZKA działa na podobnej zasadzie jako fiks dla brzmień sufiksów takich jak -CZEK, -CZYK, -CZAK (garczek, smaczek, haczyk, walczyk ale też w nazwach własnych jak Adamczak, Kaźmierczak, choć nazw własnych czasem lepiej nie skracać). Podobnie jak wyżej, dla dobra czytelności nie zalecam używać tego w prefiksach ani w sylabach akcentowanych (czako, czekolada).
Ostatni zespół znaków oddających dźwięki poświęcamy grupie spółgłoskowej ŚK. Oczywiście trudno mi sobie przypomnieć inne przykłady niż Kaśka i Baśka, ale grupa ta jest fiksem dla brzmienia SIK (kwadransik, wąsik, etc.). Sam, kiedy muszę napisać sikawka, posikał etc. wolę jednak trochę oszukać i napisać -SIKA- tak, jak na przykładzie. Czytelność zawsze na pierwszym miejscu.
 |
| -PS- -PIS- -KS- -KIS- -HIS- -HIST- |
Grupa PS łatwa do zastosowania: psy, psychologia, greps etc.
Grupa PIS to nie nazwa partii (którą napiszemy literkami stawianymi oddzielnie), tylko zapis, pizgnąć, wypisać, pistolet etc.
Odpowiednio KS dla np. Ksawery, Ksantypa, a KIS, no, nie wiem dla czego...
Wreszcie HIS, bo mamy słowa takie jak histeria, historia, choć samo HIS nie ma w języku polskim zastosowania innego, jak dla obcojęzycznych nazw własnych (Merchis) - ale analogia jest prosta.
Zatem, jeżeli samo HIS komuś nie wystarczy, szczególny przypadek to HIST.
 |
| Wszystkie powyższe fiksy mają zastosowanie też do liter dźwięcznych czyli krótkich!!! -BO- -ZB- -RB/ROB/ew.ROZB- -BW/BOW/BÓW/- -BWKA/BÓWKA/BAWKA/- -ZBR/ZBIER/ZBIÓR/- WZBR/WZBIER- -GD- -DRG- -GRD/GRÓD/GRAD- -DRW/DREW/DRÓW- -DD- -WB- -ŻD- |
 |
| Uwaga! Niestety, cały czas nie znalazłem dobrego rozwiązania dla połączeń: Ż+W i SZ+F/W, więc na razie piszmy to ŻW i SZW. |
Do zobaczenia w lekcji 09! Będzie o znacznikach. Tak sądzę.
Dotychczas ukazały się lekcje:
01 02 0201 03 04 05 06 0601 07
Komentarze
Prześlij komentarz